LIST DO FILIPIAN

Filippi było jednym z ważniejszych miast rzymskiej prowincji Macedonii, oddalone od jej stolicy, Tesaloniki, około 150 km. Apostoł Paweł ewangelizował miasto podczas swej drugiej wyprawy misyjnej (por. Dz 16, 11-40). Z Filippi udał się następnie do Tesaloniki. List został napisany kilka lat później, w Efezie (ok. 54 roku), gdzie apostoł przebywał wówczas w więzieniu. W kanonie NT jest on jednym z czterech tzw. Listów więziennych (razem z Ef, Kol i Flm).

Okazją do napisania Listu było odesłanie wysłannika wspólnoty w Filippi, Epafrodyta, który usługiwał apostołowi podczas jego więzienia. Filipianie wsparli jednocześnie apostoła finansowo (4, 18). Paweł odsyła Epafrodyta, ponieważ ten ciężko się rozchorował (był nawet bliski śmierci) i chciał wrócić do swoich (2, 25-30). Przy tej okazji przekazuje przez niego Flp i informuje wspólnotę w Filippi o swojej aktualnej sytuacji. Chociaż proces mógł się zakończyć wyrokiem skazującym, to teraz jest nadzieja na zwolnienie (1, 19-26). Apostoł skoro tylko będzie wiedział coś więcej o zwolnieniu z więzienia, wyśle do nich swego współpracownika, Tymoteusza, a następnie sam ich odwiedzi (2, 19-24).

List do Filipian ma charakter wybitnie osobisty. Paweł mówi cały czas o sobie, swych współpracownikach, o hojności Filipian itd. Pod tym względem przypomina on 2 Kor, chociaż oba różnią się diametralnie tonem. Flp jest pełen wdzięczności, radości i pochwał pod adresem Filipian. Jest to najbardziej oddana Pawłowi wspólnota chrześcijańska, która jako jedyna wspierała go przez cały czas (4, 15-17). Kiedy znalazł się w więzieniu, nie tylko wspomogła go finansowo, lecz również oddelegowała jednego ze swych członków, aby był przy apostole w jego trudnej sytuacji i mu usługiwał. Wprawdzie inne wspólnoty wspomagały apostoła okresowo, czy też chciały to czynić, ten nie korzystał np. z pomocy Koryntian, gdyż – znając ich – nie miał pewności, że mu tego później nie wypomną (por. 2 Kor 11, 8-10). Dlaczego apostoł darzył tak wielkim zaufaniem Filipian? Odpowiedzi należy być może szukać w fakcie, że na czele wspólnoty – w odróżnieniu od innych – stały w dużej mierze kobiety, oddane całym sercem ewangelizacji (por. Dz 16, 14-15; Flp 4, 2-3). Jedna z nich, Lidia, zajmująca się handlem purpurą, była ponadto bardzo bogatą osobą.

Oprócz charakteru osobistego i pochwalnego Flp ma jeszcze charakter etyczny. Poza dwoma fragmentami, do których wrócimy, a które stanowią wykład doktrynalny, Paweł zachęca, poucza, ale nie czyni tego w formie litanii przepisów moralnych. Sercem postępowania moralnego jest sam Chrystus. W 3, 7-12 mamy jedno z piękniejszych wyznań mistycznych apostoła, który pisze o swym zjednoczeniu z Chrystusem. To zjednoczenie jest źródłem jego postępowania (por. Ga 2, 19-20). W dalszej części rozdziału zachęca do tego, aby zmierzać w górę, jako cel mieć niebo, bo ono jest naszą ojczyzną (ww. 13-14. 20-21). Szczególny urok Flp polega na jego osobistym charakterze.
            Czyniąc powyższe wyznanie (Flp 3) Paweł wprowadza do niego w formie jednego zdania streszczenie całej nauki o usprawiedliwieniu z wiary w Jezusa Chrystusa (w. 9). W tym jednym zdaniu znajduje się, jak w pigułce, cała nauka na ten temat. Powiązanie zjednoczenia z Chrystusem i usprawiedliwienia z wiary nie jest absolutnie przypadkowe. Model relacji: Bóg – człowiek, jaki znamy z wykładu o usprawiedliwieniu z wiary w Chrystusa rozciąga się na wszystkie inne relacje i ma źródło w jednym paradygmacie relacji Boga z człowiekiem. Mówiąc inaczej, wszelki postęp w życiu duchowym nie dokonuje się w wyniku naszego zachowywania przykazań, lecz w wyniku zwrócenia się do Boga, którego mocą możemy następnie zachowywać te przykazania. Bóg stoi u początku wszelkiego działania.

W Flp 2, 6-11 znajduje się wczesnochrześcijański hymn, który Paweł włączył do swego Listu. W kilku wierszach zawiera on całą chrystologię, czyli naukę na temat Jezusa Chrystusa. Na uwagę zasługuje to, że celem przytoczenia hymnu nie jest pouczenie doktrynalne, ale zachęta do uniżonego postępowania w życiu (zob. ww. 3-5). Także tu dochodzi do głosu etyczny charakter Listu.

Hymn składa się z dwóch części: 1) uniżenie się Chrystusa (2, 6-8), 2) wywyższenie Go przez Boga (ww. 9-11). Uniżenie się Chrystusa dokonuje się w dwóch etapach. Największym i nieogarnionym dla ludzkiego umysłu uniżeniem się Syna Bożego jest to, że będąc Bogiem („... istniejąc w postaci Bożej”) staje się człowiekiem. Hymn dodaje, że Syn Boży nie strzegł zazdrośnie swej równości z Ojcem. Będąc już człowiekiem uniżył się jeszcze jako człowiek. Mógł zająć odpowiednio wysoką pozycję wśród ludzi, ale „ogołocił się” ze wszystkiego stając się naszym sługą i godząc się na śmierć krzyżową (ww. 7-8). Uniżył się jako Bóg i jako człowiek. Chrystus dotknął niejako dna człowieczeństwa. W tym momencie zaczyna działać sam Ojciec. Odpowiedzią na największe uniżenie jest największe wywyższenie („... wywyższył Go ponad wszystko”). Częścią wywyższenia jest uroczyste ogłoszenie ludzkości, że Jezus z Nazaretu jest Panem, czyli Bogiem. Termin Pan (hebr. Jahwe; gr. Kyrios) wskazuje w ST na samego Boga. Wolą Ojca jest to, aby wszelkie rozumne stworzenie wyznało tę prawdę (w. 10-11). Ostatnia linijka hymnu wyklucza wątpliwość, że uznając Jezusa Panem może to podważać pozycję Ojca. Wręcz przeciwnie, czynimy to na chwałę samego Ojca, gdyż taka jest Jego odwieczna wola. Podsumowując ten wczesnochrześcijański hymn należy zwrócić uwagę na to, że ujmuje on tajemnicę Jezusa Chrystusa od Jego preegzystencji, czyli odwiecznego istnienia z Ojcem, po Jego wieczne istnienie; innymi słowy, od wieczności po wieczność.

Może nieco dziwić, że do tak umiłowanej wspólnoty, która stale wspomagała apostoła, napisał on tylko jeden list. Otóż, sam apostoł stwierdza wyraźnie w Flp 3, 1b, że nie jest to pierwszy raz, jak do nich pisze. Apostoł był z nimi w stałym kontakcie (por. 4, 15). Należy zatem przypuszczać, że pozostałe listy z różnych racji, jak np. małe znaczenie doktrynalne, nie zostały uznane przez pierwszych chrześcijan za godne odczytywania np. podczas liturgii, a tym samym nie przetrwały do czasu zebrania z końcem I w. pism apostoła i powstania zbioru Listów Pawłowych (tzw. Corpus Paulinum).