LIST DO EFEZJAN

Efez był stolicą regionu Azji (południowo-zachodnia część dzisiejszej Turcji), jak i większej terytorialnie rzymskiej prowincji o tej samej nazwie. Apostoł Paweł działał w Efezie w latach 52-55 i był to najdłuższy okres, jaki spędził w ewangelizowanym ośrodku. W trakcie pobytu w Efezie powstały wspólnoty chrześcijańskie w Kolosach, Laodycei i Hierapolis, ale prawdopodobnie również w Milecie, Filadelfii, Smyrnie, Tiatyrze czy Pergamonie, które wchodziły w skład rzymskiej prowincji Azji. Zakrojona na szeroką skalę ewangelizacja była dziełem współpracowników apostoła, który przebywał głównie w samym Efezie (por. Dz 19, 9b-10).

List do Efezjan różni się znacznie od pozostałych Listów Pawła. Ef nie zawiera konkretnych informacji na temat wspólnoty, czy odniesień do tego, co jego autor czyni w danej chwili (poza 6, 21-22). Występują także duże różnice w języku i stylu, zwłaszcza duże podobieństwa z Kol. Około 1/3 słownictwa Kol znajduje się w Ef. Co więcej, Ef zdradza ogromne zależności językowe z większością Listów Pawła, co sugeruje, że jego autor korzystał z piśmiennictwa Pawłowego przy redagowaniu listu. Dlatego wielu współczesnych uczonych uważa, że Ef jest dziełem ucznia Pawła, który spisał po śmierci apostoła jego naukę. Znajduje to potwierdzenie również w tym, że Ef podejmuje główne tematy Pawłowe i do każdego z nich wnosi coś nowego, czego nie znamy z autentycznych Listów apostoła. W takim razie Ef zostałby napisany z końcem I wieku.

Apostoł Paweł przedstawia w swych Listach czas między zmartwychwstaniem Jezusa a Jego przyjściem na końcu czasów jako nakładanie się, zachodzenie na siebie dwóch wieków, teraźniejszości i przyszłości: przyszłość jest już obecna w naszej teraźniejszości (tzw. eschatologia spełniona). Ta myśl zostaje podjęta w Ef, gdzie jest wyraźnie mowa o dwóch wiekach, eonach (1, 21b). W ramach tego tematu autor Ef przedstawia obecne życie chrześcijan jako uczestniczenie w rzeczywistości nieba. W 1, 3 stwierdza się, że Bóg „[...] napełnił nas wszelkim błogosławieństwem duchowym na wyżynach niebieskich – w Chrystusie” (1, 3). Żyjąc na ziemi uczestniczymy w dobrach niebieskich. Chrystus przebywający w chwale Ojca nie tyle przychyla nam nieba, ile porywa nas w górę i pozwala korzystać z dóbr niebieskich „na wyżynach nieba”. Jeżeli w Kol 2, 12 i 3, 1 jest mowa o tym, że z Chrystusem powstaliśmy z martwych, to w Ef 2, 5-6 mówi się nie tylko o tym, lecz autor Listu idzie jeszcze dalej. Bóg nie tylko nas wskrzesił razem z Chrystusem z martwych, ale również razem z Nim posadził po swej prawicy. Dzięki zjednoczeniu z Chrystusem chrześcijanie uczestniczą w niebieskiej chwale swego Pana – zasiadają z Nim po prawicy Boga. Mamy tu niepojęte przesunięcie punktu ciężkości, w życiu chrześcijan, z ziemskiej egzystencji na niebieską. Chrześcijanie nie są z dala od rzeczywistości nieba, tj. gdzieś na wyganiu. Żyjąc na ziemi uczestniczą w chwale nieba. I chociaż na tej samej ziemi działają moce zła, to nic nie jest w stanie wyrządzić krzywdy uczniom Chrystusa, ponieważ tryumfują ze swym Panem nad mocami tego świata. U końca czasów rzeczywistość ziemska zostanie ostatecznie całkowicie upodobniona do niebieskiej i będzie w Chrystusie jednością (por. 1, 10).

List do Efezjan podejmuje również temat Chrystusa, Pana wszechświata (tzw. chrystologia kosmiczna), obecny wcześniej zwłaszcza w Kol. Akcent w Ef zostaje przesunięty ze śmierci Chrystusa na Jego wywyższenie w chwale. Autor Listu ukazuje kosmiczne panowanie, władztwo Chrystusa nad całym stworzonym światem (np. 1, 20-23). Zmartwychwstanie Jezusa i Jego wywyższenie w chwale przesunęło punkt ciężkości z ziemskiej rzeczywistości na niebieską (wcześniejszy temat). Chrystus jako Pan wszechświata jest jednocześnie Głową Kościoła (1, 22; 4, 15-16). Związek między panowaniem Chrystusa nad wszechświatem i Kościołem nie jest paralelny. Panowanie nad kosmosem jest podporządkowane panowaniu nad Kościołem. Znaczy to, że Chrystusowy Kościół ogarnia i zawiera w sobie cały stworzony wszechświat. Dzieło odkupienia i zbawienia ma wymiar kosmiczny. Grzech człowieka zaraził cały kosmos i cały kosmos zostaje odkupiony (por. Rz 8, 20a i 22). W następstwie dzieła odkupienia cały kosmos zawiera się w Kościele; zawiera się w nim i do jakiegoś stopnia się z nim utożsamia, ponieważ Kościół Chrystusowy ogarnia cały stworzony świat. Nowe imię wszechświata – to Kościół Chrystusowy.

Cały drugi rozdział Ef dotyczy głównie tajemnicy zbawienia (tzw. soteriologia). W ww. 1-10 zbawienie zostało przedstawione jako akt ocalenia ze strony Boga: przejście ze śmierci do życia, od postępowania grzesznego do postępowania w pełnym posłuszeństwie Bogu, od rzeczywistości obecnej do przyszłej, od poddania siłom tego świata do zwycięstwa nad nimi razem z Chrystusem, od Bożego gniewu do doświadczenia Jego miłosierdzia. Mówiąc o zbawieniu autor Ef przedstawia je jako rzeczywistość dokonaną (w. 8), chociaż należącą wciąż jeszcze do przyszłości. Zostaliśmy bowiem odkupieni dzięki śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa, ale zbawieni jesteśmy w nadziei, ponieważ nie osiągnęliśmy ostatecznego celu, nieba. Autor Ef wypowiada się jednak o zbawieniu jako o rzeczywistości spełnionej, ponieważ związek chrześcijan z Chrystusem jest tak ścisły, nierozerwalny, że przyszłe wydarzenia można już teraz uznać za dokonane – pod warunkiem wytrwania przy Chrystusie. Z kolei w ww. 11-22 zbawienie zostało przedstawione jako akt pojednania. Śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa wprowadziły pokój w wymiarze wertykalnym i horyzontalnym. W pierwszym przypadku między Bogiem a ludźmi (ww. 11 nn.), w drugim między Żydami a poganami (ww. 14 nn.).

Czwarty z głównych tematów Pawłowych, jakie autor Ef podejmuje dotyczy Kościoła (tzw. eklezjologia). Mówiąc o Chrystusowym Kościele autor Listu dokonuje wielu porównań: Boża rodzina (2, 19), nowa świątynia (2, 20-22), pełnia Chrystusa (1, 23; 4, 13), oblubienica Chrystusa (5, 23-33). Najczęściej jednak odwołuje się do obrazu ciała Chrystusa (10 razy). W pierwszej kolejności Kościół zostaje przedstawiony jako zwarta całość – stąd konieczność zabiegania o jego jedność. Podstawowy element pozwalający zachować jedność – to miłość (4, 1-16). Kościół ma już obecnie być zapowiedzią przyszłej jedności (por. 1, 10). Jedność Kościoła nie wyklucza zróżnicowania, lecz je zakłada. Tak jak w ludzkim ciele mamy różne członki, tak samo w Kościele mamy zróżnicowanie ze względu na pełnione zadania (4, 7. 11. 16). Tym, którzy stoją na czele Kościoła należy się szacunek i uległość. Autor Ef odnosi się w ten sposób do tych, którzy głosili Chrystusa przed nim i dzięki którym on sam wierzy. Kościół postrzega jako dynamiczny byt, który stale się rozwija i dojrzewa.

Ważną rolę w życiu Kościoła odgrywa wierność Chrystusowi, czyli świętość życia. Chrześcijanie mają być święci i nieskalani (1, 4), świętą budowlą (2, 21), nowym stworzeniem, które charakteryzuje świętość (4, 24). Wszelka nieczystość należy do przeszłości i nie odpowiada ich życiu (4, 17-19; 5, 3-14). Celem śmierci Chrystusa było uświęcenie oblubienicy (5, 25-27). Stanu świętości nie osiągnie się jednak przez ucieczkę z tego świata, wyizolowanie się, lecz przez odpowiedzialne życie w strukturach społecznych. W przeciwnym razie Kościół nie spełniłby powierzonej mu przez Chrystusa misji dawania o Nim świadectwa.

List do Efezjan stanowi coś w rodzaju syntezy myśli teologicznej apostoła Pawła. Możemy przyjąć, że to, co się w nim zawiera to autentyczna myśl apostoła, której nie miał on okazji zawrzeć w swych listach, a którą utrwalił jeden z jego uczniów. Ef od początków chrześcijaństwa był uznawany za pismo natchnione i włączony do kanonu Nowego Testamentu.