(Artykuł opublikowany pt. Towarzystwo Świętego Pawła, "Via Consecrata", nr 10 (2006), s. 29-32).

Towarzystwo Świętego Pawła jest zgromadzeniem zakonnym na prawie papieskim, które powstało 20 sierpnia 1914 r. w Albie na północy Włoch. W jego skład wchodzą zarówno księża, jak i bracia, zwani potocznie paulistami. Stanowi ono jeden z dziesięciu instytutów, które tworzą Rodzinę Świętego Pawła, powołaną do istnienia przez bł. Jakuba Alberione (1884-1971), aby osoby należące do różnych stanów i kategorii społecznych mogły włączyć się w dzieło ewangelizacji świata.

Sylwetka Założyciela i powstanie Towarzystwa Świętego Pawła

Jakub Alberione urodził się 4 kwietnia 1884 r. w San Lorenzo di Fossano u podnóża włoskich Alp. Pochodził z ubogiej i religijnej rodziny. Od lat młodzieńczych interesował się problematyką religijną i społeczną, czytając książki i biorąc udział w kongresach. W 1900 r. podjął naukę w seminarium diecezjalnym w Albie. W wieku 16 lat przeżył szczególne doświadczenie duchowe podczas nocnej adoracji eucharystycznej na przełomie wieków. Poczuł się wówczas zobowiązany, aby uczynić coś dla ludzi nowego wieku. Zrozumiał wyzwania stojące przed Kościołem, spośród których na pierwszy plan wysuwała się konieczność bycia "apostołami dnia dzisiejszego" (J. Alberione, Abundantes divitiae gratiae suae, Częstochowa 2001, nr 15; dalej cyt.: AD), posługującymi się nowoczesnymi środkami, aby Ewangelia Chrystusa mogła dotrzeć do jak najszerszego kręgu odbiorców.

Po ukończeniu seminarium w 1907 r. przyjął święcenia kapłańskie. Następnego roku uwieńczył swoje studia teologiczne doktoratem. W wieku 24 lat został mianowany ojcem duchowym w seminarium albejskim. Równocześnie prowadził wykłady z historii, liturgiki, teologii pastoralnej i sztuki sakralnej. Publikował książki poświęcone tematyce duszpasterskiej, w których zastanawiał się m.in., jak włączyć kobietę w misję kapłańską i "uskutecznić" głoszenie Ewangelii. Poświęcał się także działalności społecznej, promując zakładanie zrzeszeń katolickich i zaangażowanie osób świeckich w dzieło ewangelizacji.

W tym czasie zrodziła się w nim idea powołania do życia katolickiej organizacji pisarzy, drukarzy i księgarzy, których zadaniem byłoby rozpowszechnianie nauki Kościoła przy pomocy "apostolstwa dobrego druku" (AD 23). Lecz jak sam przyznaje w swoich wspomnieniach, ok. 1910 roku w momencie jakiejś szczególnej łaski uczynił krok definitywny: "pisarze, technicy, kolporterzy, ale zakonnicy i zakonnice" (AD 24). Postanowił utworzyć wspólnotę osób konsekrowanych, gdzie siły są zjednoczone, a oddanie Bogu i apostolstwu jest całkowite. W ten sposób osoby miały możliwość osiągania doskonałości właściwej tym, którzy praktykują rady ewangeliczne, a apostolstwo zyskało więcej stabilności i nadprzyrodzoności.

Wkrótce potem nadarzyła się okazja, aby zrealizować te zamierzenia. W dniu 8 września 1913 r. biskup diecezji albejskiej Giuseppe Francesco Re poprosił ks. Alberione, aby przejął kierownictwo nad przeżywającym poważne trudności tygodnikiem diecezjalnym "Gazzetta d'Alba". Praca w czasopiśmie wymagała redaktorów, drukarzy, kolporterów. Dlatego latem 1914 r. ks. Alberione zakupił maszyny drukarskie i przyjął pierwszych chłopców, którzy zgłosili się z okolicznych rodzin. Stawiając sobie za cel przepowiadanie Słowa Bożego za pośrednictwem prasy, 20 sierpnia 1914 r. utworzył w Albie Szkołę Drukarską Małego Robotnika, dając tym samym początek Towarzystwu Świętego Pawła.

Po otwarciu pierwszego domu ciągle rosła liczba chłopców proszących o przyjęcie do Szkoły. Ks. Alberione kierował ich formacją duchową i apostolską, nadając coraz bardziej tej wspólnocie charakter zakonny. Dla Założyciela powołania były znakiem, że za rodzącą się wspólnotą kryła się inicjatywa Boża (AD 113). Utwierdzony w tym przekonaniu, 5 października 1921 r. wraz z trzynastoma klerykami złożył prywatne śluby zakonne, oddając się misji głoszenia Ewangelii poprzez apostolstwo druku.

W międzyczasie doszło do powstania kolejnych instytutów. W 1915 r. do dzieła rozpowszechniania dobrego druku ks. Alberione włączył kobiety, dając początek zgromadzeniu Córek Świętego Pawła. Aby wspomóc apostolstwo paulińskie modlitwą i ofiarami, założył Unię Współpracowników Dobrego Druku, której pierwsza aprobata ze strony biskupa Alby sięga 1917 r. W 1924 r. powołał do istnienia zgromadzenie sióstr Pobożnych Uczennic Boskiego Mistrza, zajmujących się apostolstwem eucharystyczno-kapłańsko-liturgicznym. W kolejnych latach miały miejsce fundacje Sióstr Jezusa Dobrego Pasterza (1938 r.), których zadaniem jest posługa duszpasterska w środowiskach parafialnych oraz Instytutu Królowej Apostołów dla Powołań (1959 r.). Dzieło fundacji ks. Alberione kompletują cztery instytuty świeckie, agregowane do Towarzystwa Świętego Pawła i zatwierdzone przez Stolicę Apostolską w 1960 r.: Instytut Jezusa Kapłana (dla biskupów i kapłanów diecezjalnych), Instytut Matki Bożej Zwiastowania (dla kobiet), Instytut Świętego Archanioła Gabriela (dla mężczyzn) i Instytut Świętej Rodziny (dla małżonków).

Wszystkie te instytuty tworzą Rodzinę Świętego Pawła (Famiglia Paolina). Charakterystyczną cechą, która je wyróżnia, jest wspólna duchowość, skoncentrowana wokół osoby Jezusa Mistrza, Drogi, Prawdy i Życia (por. J 14, 6) oraz odniesienie do osoby i dzieła św. Pawła Apostoła. Dlatego wspólne są poszczególne nabożeństwa i metoda praktykowania duchowości, natomiast różne są zadania apostolskie poszczególnych instytutów, które zbiegają się w jednym celu ogólnym: dawać światu Jezusa. Podstawowym czynnikiem jednoczącym Rodzinę Świętego Pawła jest Eucharystia, ponieważ z niej wzięły początek wszystkie fundacje (AD 34). Ks. Alberione podkreśla ponadto, że Rodzina Świętego Pawła została powołana, aby być "świętym Pawłem żyjącym dzisiaj". Dlatego zaleca "naśladować Pawła, aby naśladować Chrystusa" i przyjąć osobę Apostoła jako doskonałą "formę" oryginału, którym jest Chrystus.

Założyciel zwracał szczególną uwagę, aby sposób głoszenia Ewangelii był dostosowany do ducha czasów. Podkreślał, że do współczesnego człowieka trzeba przemawiać współczesnym językiem. Z jego inicjatywy zaczęły wychodzić we Włoszech liczne książki i czasopisma, m.in. Vita Pastorale, La Domenica, Il Giornalino i Famiglia Cristiana - obecnie tygodnik katolicki o prawie milionowym nakładzie. W 1935 r. Założyciel powołał do istnienia stowarzyszenie Ut unum sint o charakterze ekumenicznym. Dla potrzeb apostolstwa biblijnego, oprócz licznych wydań Biblii, założył w 1937 r. Międzynarodowe Katolickie Towarzystwo Biblijne (którego działalność przyczyniła się m.in. do wydania przez polskich paulistów najnowszego przekładu Nowego Testamentu i Psalmów). W kolejnych latach powołał do istnienia wytwórnię filmową (film Abuna Messias otrzymał w 1938 r. główną nagrodę na festiwalu w Wenecji), a następnie stacje radiowe w wielu rejonach świata. Wyprzedził w ten sposób nauczanie Soboru Watykańskiego II na temat konieczności wykorzystania mediów w dziele ewangelizacji.

Ks. Jakub Alberione jest uważany za jednego z największych założycieli instytutów życia konsekrowanego w minionym stuleciu i za prekursora ewangelizacji poprzez środki społecznego komunikowania. Za swoje zasługi dla Kościoła, został odznaczony przez Pawła VI orderem "Pro Ecclesia et Pontifice". Zmarł 26 listopada 1971 r. w Rzymie w opinii świętości. Dnia 27 kwietnia 2003 roku został beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II w Rzymie i przedstawiony wiernym jako wzór do naśladowania.

Duchowość i misja Towarzystwa Świętego Pawła

Bł. Jakub Alberione główną ideę duchowości dla powstających instytutów odnalazł w słowach Jezusa: "Ja jestem drogą i prawdą, i życiem" (J 14, 6), które łączy z tytułem "Mistrz" (Mt 23, 8. 10), aby podkreślić wyjątkowość i jedyność Osoby Chrystusa. Według Założyciela, w autodefinicji Jezusa zawarta jest metoda uświęcenia, nazwana "droga-prawda-życie", ponieważ uświęcenie realizuje się poprzez chrystyfikację całego człowieka, wszystkich jego władz. Ks. Alberione opiera ją na przekonaniu, że człowiek jest powołany do całkowitego zjednoczenia z Bogiem swoim umysłem, wolą i sercem. W praktyce jest to równoznaczne z naśladowaniem Jezusa Chrystusa, który został dany przez Boga Ojca jako Droga, Prawda i Życie. W tych trzech przymiotach bł. Jakub dostrzega "całego" Chrystusa, który pragnie przemienić w siebie "całego" człowieka. Dlatego każe naśladować Jezusa Drogę, czerpiąc wzór z Jego postawy, aby przylgnąć do Niego na płaszczyźnie woli; poznawać Jezusa Prawdę, słuchając Jego nauki, aby nastąpiło przylgnięcie umysłu; kochać Jezusa Życie, trwając w Jego miłości i łasce, aby przylgnąć do Niego na poziomie serca (G. Alberione, L'apostolato dell'edizione, Cinisello Balsamo 2000, nr 39). W ten sposób człowiek osiąga swoją najwyższą osobowość i staje się nowym człowiekiem. Ten ideał, a zarazem program życia duchowego, wyrażony został w słowach Apostoła Pawła: "Teraz zaś już nie ja żyję, lecz żyje we mnie Chrystus" (Ga 2, 20).

Niezastąpionym środkiem rozwoju duchowego jest modlitwa, szczególnie Eucharystia. Dla ks. Alberione stanowi ona pierwszy obowiązek, który dotyczy zarówno uświęcenia, jak i apostolstwa. Modlitwa i działanie muszą się nawzajem zasilać; apostolstwo ma rodzić się z modlitwy, a modlitwa z apostolstwa. Prawdziwym apostołem jest ten, kto ma Boga w sercu i komunikuje Go innym. Wzorem apostoła jest św. Paweł, z racji swojego mistycznego zjednoczenia z Chrystusem i rozległej działalności apostolskiej. Królową apostołów jest Maryja, ponieważ "wydała" (edidit) na świat Jezusa.

Z tak rozumianej duchowości rodzi się misja Rodziny Świętego Pawła. Dla dwóch zgromadzeń: Towarzystwa Świętego Pawła i Córek Świętego Pawła polega ona na głoszeniu Ewangelii przy pomocy środków "najszybszych i najskuteczniejszych", do jakich dzisiaj zalicza się środki społecznego przekazu. W obecnych czasach prawie każda diecezja i instytucja zakonna posiada swoje wydawnictwo bądź drukarnię. Jednakże w przeważającej większości przypadków chodzi o dodatkową działalność, często równorzędną do pracy duszpasterskiej prowadzonej w parafiach. W przypadku Towarzystwa Świętego Pawła, ewangelizacja przez media jest naczelnym zadaniem, któremu przyporządkowane jest życie duchowe i wspólnotowe.

W przekonaniu ks. Alberione, apostolstwo wydawnicze jest prawdziwym przepowiadaniem, na równi z przepowiadaniem tradycyjnym, ustnym. W obecnych czasach nie wystarczy już pulpit. Trzeba wykorzystać dla Ewangelii wszystkie współczesne środki. Kiedy środki techniczne zostają wprzęgnięte w dzieło ewangelizacji, tracą swój wyłącznie świecki charakter i zyskują wymiar sakramentalny. Ta koncepcja często znajdowała wyraz w wypowiedziach Założyciela, który nauczał, że "maszyna, mikrofon, ekran - są naszą amboną; drukarnia, hala produkcyjna, sala służąca do projekcji i transmisji - są jakby naszym Kościołem". Dlatego kapłan nie może ograniczyć się do przepowiadania od ambony, ale musi posługiwać się także mediami, aby na wzór Jezusa być "światłem świata" (Mt 5, 14).

Ponieważ apostolstwo paulińskie polega na dawaniu światu "całego" Jezusa Chrystusa, w Jego integralności, stąd dla bł. Jakuba pierwszym dziełem apostolskim ma być rozpowszechnianie Biblii. W Piśmie Świętym znajdują się treści, które zawierają prawdy wiary, wzór moralności i przykłady kultu. Dlatego Biblia zawsze powinna stanowić wzór apostolstwa wydawniczego (G. Alberione, Per un rinnovamento spirituale, Roma 1952, s. 80). Biblię trzeba komunikować "współczesnym ludziom - współczesnym językiem", aby dotarła do mas. Interesująca jest maksyma, jaką posługiwał się ten współczesny apostoł: "Mówić o wszystkim, ale po chrześcijańsku" (AD 87). Odnajdujemy tu troskę o to, aby całą rzeczywistość interpretować i komunikować w duchu chrześcijańskim.

Pierwsi przedstawiciele Towarzystwa Świętego Pawła przybyli do Polski 14 listopada 1934 roku. Byli to ks. Cesare Giovanni Evangelista Robaldo oraz ks. Domenico Tarcisio Ravina, którzy zamieszkali w Warszawie, a następnie w Częstochowie. Wkrótce dołączyły do nich siostry. Została rozpoczęta działalność wydawnicza, mająca na celu drukowanie i rozpowszechnianie Biblii, książek oraz mszalików. Jednak wybuch II wojny światowej, a potem prześladowania ze strony komunistów uniemożliwiły dalszy rozwój Rodziny Świętego Pawła. Trudne czasy przetrwały jedynie siostry Uczennice Boskiego Mistrza oraz ks. Józef Alojzy Łabędź (1924-1967), pierwszy polski paulista (zob. K. Łapiński, Historia Towarzystwa Świętego Pawła w Polsce w latach 1934-1947, Częstochowa 2002). Odrodzenie Towarzystwa Świętego Pawła nastąpiło 22 lutego 1978 roku w Częstochowie.

Paulistów jest na świecie ok. 1050 i są obecni w 27 krajach. W Polsce jest 26 paulistów. Posiadają trzy wspólnoty: w Częstochowie, Lublinie i Warszawie, i prowadzą działalność apostolską jako wydawnictwo Edycja Świętego Pawła.